De werkelijkheid van iemand anders is niet gelegen in de feiten die hij je onthult maar in wat hij je niet kan onthullen. Als je hem wilt begrijpen luister dan niet naar wat hij zegt maar veel meer naar wat hij niet zegt. (Khalil Gibran)

To understand and be understood, those are among life’s greatest gifts, and every interaction is an opportunity to exchange them. 

Pas geleden deed een voor mij onbekend iemand tussen allerlei zinnen, opeens deze mooie uitspraak Begrijpen en begrepen worden dat is de kern waar het in het contact tussen mensen om gaat en als dit goed gaat krijg je er een cadeau voor. Het klinkt bijna te simpel om waar te zijn. Het is bijzonder om te zien hoe er een enorme voldoening kan optreden als twee mensen elkaar ontmoeten, echte aandacht bieden en zich als gevolg begrepen voelen. Onderling open staan voor het verhaal van de ander, niet het eigen verhaal al weer snel in voegen, actief luisteren en nieuwsgierig zijn naar de essentie van wat wordt gezegd. Zoals een schip luistert naar het roer en zijn koers, zo bepaald het wederzijds vermogen om te luisteren de koers van een gesprek, of het afwezig zijn hiervan.

Hoe goed kan je luisteren als jouw perspectief en uitgangspunt in het leven sterk afwijkt van degene waarnaar je luistert? Steun voor degene die getroffen worden door een ernstige ziekte is van levensbelang, maar datgene wat als steun wordt ervaren verschilt enorm. Is degene wel op zoek naar die zo snel aangeboden steunende woorden? Is het bieden van alleen maar zorg  datgene wat gewenst is? Drukt het niet ook vaak de behoefte van de dierbare of hulpverlener uit om een actieve houding aan te nemen, te gaan zorgen, zodat machteloosheid, verdriet , en met lege handen staan, niet aan de orde hoeven te komen.

Heel lang geleden, ik was co-assistent in het AMC, had ik een ervaring waar ik jaren lang last van heb gehad. In de lift ontmoette ik de ouders van een jong meisje dat aan leukemie leed. Ik kende hen omdat ik bevriend was met de broer van de vader. Ik vroeg waarom zij in het ziekenhuis waren en hoorde dat hun 9 jarige dochter in een slechte conditie was na een chemo-kuur. Voordat zij hun verhaal uitvoeriger konden weergeven noemde ik dat de behandelresultaten van leukemie bij kinderen enorm positief waren met percentages die opliepen tot 85% genezingskans. Ik meende hen door dit aan te geven een hart onder de riem te steken. Wat ik mij herinner is dat zij stil vielen en niet verder op mijn verhaal in gingen. Enkele dagen later overleed hun dochter.

Eerst luisteren, zoeken naar de beleving, de behoefte en de werkelijkheid van degene die door het noodlot getroffen is, is van het levensbelang, dat werd mij wel op een heel confronterende manier duidelijk. Durven de stilte toe te laten, samen verdriet te hebben machteloosheid te verdragen of met lege handen staan hoe kan dat mogelijk gemaakt worden?

Om ‘samen’ te kunnen zoeken naar nieuw houvast vanuit onzekerheid zijn een aantal voorwaarden van belang. Als algemene voorwaarde geldt dat vertrouwen nodig is. Vertrouwen betekent dan:

• weten dat er goed geïnformeerd wordt;
• dat er goede zorg geboden kan worden;
• dat pijn en ernstige lichamelijke klachten goed bestreden kunnen worden;
• dat de dierbare anderen je niet in de steek zullen laten;
• dat er vertrouwen is dat je er niet alleen voor staat.

Meer specifiek in het contact met de ander.

Het gezamenlijk besef van de eigen kwetsbaarheid en de willekeur waarmee het lot mensen kan treffen. Dit kan helpen om het gevoel van lotsverbondenheid in algemeen menselijke zin te bevestigen. Aan sluiten bij de beleving van de ander en niet te veel zelf te vinden is een andere voorwaarde van zeer grote betekenis.

Als aan die voorwaarden is voldaan kan er de mogelijkheid ontstaan om met de kernvragen waarmee iemand worstelt in aanraking te komen. Zo kan het dan gebeuren dat het vaak voorkomende zwijgen doorbroken wordt, met name als het gaat om het benoemen van angst en onzekerheid. Het gaat hierbij om de angst voor de dood en het maken van een nieuw verhaal waarbij onzekerheid moet worden ingebouwd. Dit kan een in tweede instantie een grote rust geven waardoor het gaat lukken om een beeld te krijgen van de waarde die het leven alsnog kan bieden of te waarderen wat het al geboden heeft. Uitgangspunt is het zoeken naar hoop en een betekenisvol bestaan, met vertrouwen de toekomst tegemoet zien, ook als er geen behandeling meer mogelijk is. De grote vragen over het leven spelen niet alleen een rol als er geen behandeling mogelijk is. Ook als er een goed perspectief lijkt, blijft onzekerheid en zal de ziekte dezelfde existentiële vragen oproepen.

Weten dat de ander meeleeft, echt luistert en zich probeert een voorstelling te maken wat het betekent om zo onzeker te zijn over de toekomst, geldt als de allergrootste steun die geboden kan worden . Wie zo goed heeft kunnen luisteren, heeft ook gehoord wat er niet is gezegd.

Matty Hakvoort